TikTok là một nền tảng mạng xã hội mới nổi sau Facebook, Instagram, YouTube và vẫn đã thâm nhập sâu vào cuộc sống của giới trẻ ngày nay nhờ vào thuật toán “gây nghiện”. Với sự bùng nổ về số lượng người dùng, mạng xã hội TikTok đã nhanh chóng trở thành công cụ tạo hình cho các nhà sáng tạo nội dung trẻ. Sự thành công mạnh mẽ và vị thế trong văn hóa giới trẻ của TikTok không chỉ đến từ một cách thức ngẫu nhiên, mà là do nhận thức và thói quen của người dùng. Tuy nhiên làm thế nào để tránh “bẫy” nghiện Tiktok và sử dụng nền tảng này một cách hiệu quả, cùng DC Media tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!
Tâm lý “FOMO”
FOMO là gì? FOMO là viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Fear of Missing Out,” có nghĩa là “Tâm lý sợ bị bỏ lỡ” hoặc “Sợ bị lỡ mất cơ hội.” Đây là một tình trạng tâm lý mà người ta cảm thấy lo lắng hoặc áp lực khi cho rằng họ có thể bị bỏ lỡ một trải nghiệm, sự kiện, hoạt động hay thông tin quan trọng nào đó mà những người khác đang tham gia hoặc có được. FOMO thường xuất hiện trong các tình huống mà người ta cảm thấy họ phải theo kịp với những gì đang diễn ra xung quanh mình để không cảm thấy cô đơn, thiếu thông tin hoặc bị cô lập trong xã hội.
Tâm lý “sợ bị bỏ lỡ” trên TikTok đã trở thành một ảnh hưởng đáng kể trong cuộc sống của Nguyễn Quốc Tuấn Minh, một TikToker nổi tiếng với nội dung chia sẻ kiến thức về tiếng Anh theo phong cách hài hước, và cũng đã gây chú ý trong cộng đồng người dùng. Minh tiết lộ rằng, anh đang cố gắng giảm thiểu tác động của nội dung trên TikTok đối với cuộc sống thực của mình.
Nguyễn Quốc Tuấn Minh là ai? Nguyễn Quốc Tuấn Minh là một TikToker nổi tiếng trên mạng xã hội, thu hút sự quan tâm đông đảo của giới trẻ nhờ khả năng nói tiếng Anh xuất sắc. Kênh TikTok của anh ta, đến từ xứ Thanh, hiện đang có hơn 430 nghìn người theo dõi và hơn 10 triệu lượt thích. Nội dung chủ yếu của những video do Tuấn Minh thực hiện là nói tiếng Anh với phong cách vừa thú vị vừa hài hước.
Nguyễn Quốc Tuấn Minh đã bắt đầu học tiếng Anh từ năm học lớp 3 và đã phát triển tư duy với ngoại ngữ này từ rất sớm. Để đạt được phát âm chuẩn giọng Anh – Mỹ, anh đã thường xuyên xem các video của người bản xứ nói tiếng Anh trên Youtube, sau đó học tập và cải thiện kỹ năng nói theo. Anh chàng này đặc biệt hâm mộ một Youtuber tên là Pewdiepie, và từ năm học lớp 4 đến nay, anh gần như không bỏ sót bất kỳ video nào của Youtuber này.
Từ kinh nghiệm sử dụng, Minh nhận thấy TikTok không chỉ thu thập thông tin về thói quen tiêu thụ nội dung và tương tác của người dùng, mà còn tổng hợp thông tin về địa điểm, sở thích và động cơ của họ. Anh cho biết, sau khi có chuyến bay đến Đà Nẵng, khi mở TikTok, ngay lập tức anh được đề xuất những video gợi ý về các địa điểm du lịch hấp dẫn ở Đà Nẵng. Điều này đã tạo ra sự kết nối tinh tế giữa người dùng và nền tảng, đồng thời đẩy mạnh tâm lý “sợ bị bỏ lỡ” thông tin hấp dẫn về điểm đến, khiến anh không muốn bỏ lỡ bất kỳ điều gì quan trọng.
Ngoài ra, Minh đã giải thích thêm về hiện tượng hội chứng sợ bị bỏ lỡ nội dung trên TikTok (TikTok FOMO syndrome). Theo anh, đây là tình trạng khi người dùng cảm thấy áp lực để xem và tiêu thụ nội dung trên ứng dụng này, sợ rằng họ sẽ bỏ lỡ các video hay, hài hước hoặc nổi tiếng nếu không dành đủ thời gian cho nó. Hội chứng này thể hiện qua việc người dùng sử dụng ứng dụng một cách thiếu kiểm soát và dành quá nhiều thời gian cho nó, cảm thấy tức giận hoặc thất vọng nếu bỏ lỡ một video được đánh giá cao hoặc nổi tiếng, và luôn muốn kiểm tra thông báo của ứng dụng ngay lập tức để không bỏ sót bất kỳ thông tin quan trọng nào.
Thêm vào đó, Minh cũng lưu ý về tác động tiêu cực của việc xem càng nhiều video về những người có hình dáng đẹp và cuộc sống “màu hồng” trên TikTok. Điều này có thể gây ra ý nghĩ tiêu cực về hình ảnh cơ thể bản thân, gây ra căng thẳng, lo lắng và tự ti về ngoại hình, đồng thời tạo ra ảo tưởng mới về cuộc sống của chính mình.
Tóm lại, tâm lý “sợ bị bỏ lỡ” đã trở thành một yếu tố quan trọng và ảnh hưởng đáng kể trong trải nghiệm sử dụng TikTok của Nguyễn Quốc Tuấn Minh, khiến anh phải cân nhắc và nỗ lực để cân bằng giữa thời gian trải nghiệm trên ứng dụng và đời sống thực của mình.
Tỉnh táo trước thuật thao túng tâm lý
Theo Thạc sĩ Ngô Hữu Thống, một chuyên gia trong lĩnh vực Nghiên cứu và Ứng dụng Đổi mới Sáng tạo Doanh nghiệp (3AI), mạng xã hội TikTok và các nền tảng khác như Facebook, Instagram, Twitter và YouTube đều sử dụng một loại thuật toán phức tạp gọi là “algorithmic feed” (nguồn cấp dữ liệu theo thuật toán) để cung cấp nội dung cho người dùng.
Algorithmic feed là gì? Algorithmic feed (nguồn cấp dữ liệu theo thuật toán) là một thuật toán được sử dụng bởi các nền tảng mạng xã hội, chẳng hạn như TikTok, Facebook, Instagram, Twitter và YouTube, để hiển thị nội dung cho người dùng. Thay vì hiển thị nội dung theo trình tự thời gian, algorithmic feed sử dụng thuật toán để tùy chỉnh và sắp xếp các bài viết, video, hình ảnh, hoạt động và thông tin khác sao cho phù hợp với từng người dùng cụ thể.
Thuật toán của algorithmic feed phân tích và xem xét các tương tác của người dùng với nền tảng, chẳng hạn như lịch sử xem, thích, chia sẻ, bình luận và tương tác khác, để hiểu sở thích và xu hướng cá nhân của họ. Nó cũng xem xét các yếu tố khác nhau, bao gồm thời lượng và tần suất tương tác, thể loại nội dung, độ phổ biến và tốc độ lan truyền.
Dựa trên những thông tin này, thuật toán sẽ xác định và ưu tiên những nội dung có khả năng phù hợp và thú vị nhất đối với từng người dùng cụ thể. Điều này giúp cung cấp trải nghiệm cá nhân hóa, tăng tính hấp dẫn và độ tương tác, đồng thời giữ chân người dùng trên nền tảng mạng xã hội và tăng khả năng tiêu thụ nội dung.
Thuật toán này có nhiệm vụ chính là tối ưu hóa trải nghiệm của người dùng, đảm bảo họ nhận được những nội dung mà họ quan tâm và thích thú nhất. Điều đáng chú ý là mỗi nền tảng xã hội có các điều chỉnh riêng biệt và sử dụng thuật toán này với các thông số khác nhau để phù hợp với mục tiêu của nền tảng đó.
Trong trường hợp của TikTok, thuật toán algorithmic feed được sử dụng để gợi ý các nội dung cho người dùng dựa trên lịch sử tương tác của họ. Nó sẽ lưu giữ thông tin về các video mà người dùng đã xem, thích hoặc chia sẻ trước đó. Các tương tác tiêu biểu khác như bỏ qua video (skip) hay không thích (dislike) cũng được lưu trữ để giúp thuật toán loại bỏ các nội dung không phù hợp.
Thuật toán sẽ phân tích những thông tin này cùng với các yếu tố khác như thời lượng video, độ dài bình luận, thể loại của video và ngôn ngữ sử dụng để xác định xem một video có nên được đề xuất cho người dùng hay không. Nó cũng sẽ đánh giá tốc độ tương tác của người dùng với video, bao gồm thời gian xem, số lượng bình luận, lượt thích và chia sẻ. Dựa trên những thông tin này, thuật toán sẽ ưu tiên đề xuất các video có liên quan hoặc tương tự để tiếp tục hấp dẫn người dùng và khuyến khích họ tương tác tiếp.
Điều này đồng nghĩa với việc TikTok, cùng với các mạng xã hội khác, cung cấp nội dung cá nhân hóa dựa trên sở thích và tương tác của từng người dùng. Nó giúp người dùng tiếp cận với những nội dung mà họ có khả năng quan tâm và theo dõi, đồng thời giữ chân họ trong việc tiếp tục sử dụng ứng dụng. Điều này có thể tạo ra sự ảnh hưởng tích cực, như tăng tính hấp dẫn và trải nghiệm tốt hơn cho người dùng.
Tuy nhiên, cũng có những quan ngại về việc thuật toán “tùy chỉnh” nội dung có thể góp phần tạo ra hội chứng FOMO (Fear of Missing Out) – tâm lý sợ bị bỏ lỡ, khi người dùng cảm thấy áp lực phải theo kịp và không muốn bỏ lỡ bất kỳ thông tin quan trọng nào. Một số người lo ngại rằng điều này có thể dẫn đến việc người dùng tiêu thụ thông tin một cách không cân nhắc và gây ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tinh thần và môi trường xã hội.
Trong tương lai, việc nghiên cứu và hiểu rõ cách thuật toán hoạt động sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong việc cung cấp nội dung trên các nền tảng xã hội. Điều này có thể giúp hạn chế những tiềm năng tác động tiêu cực và tối ưu hóa trải nghiệm của người dùng trong tương lai.
Sáng suốt khi lựa chọn chủ đề Tiktok để xem
Hiện nay, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Các nền tảng mạng xã hội như TikTok và Facebook đã thu hút hàng tỷ người dùng trên toàn thế giới, tạo nên một cộng đồng rộng lớn và đa dạng. Tuy nhiên, với lượng thông tin khổng lồ được chia sẻ và lan truyền mỗi giây, việc lựa chọn chủ đề muốn xem đóng vai trò rất quan trọng để người dùng có thể quyết định luồng thông tin tiếp nhận từ các kênh và tài khoản khác nhau.
Theo Thạc sĩ Ngô Hữu Thống, người đang làm việc tại Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Đổi mới Sáng tạo Doanh nghiệp (3AI), TikTok đã nhanh chóng trở thành một trong những nền tảng mạng xã hội phổ biến nhất, đặc biệt với dạng video ngắn chủ yếu. TikTok thường hiển thị nội dung mới trên trang chủ dựa trên chủ đề mà người dùng thích, đồng thời ưu tiên đề xuất nội dung mà người dùng chưa từng tiếp xúc. Điều này giúp mở rộng phạm vi tìm kiếm của người dùng và khám phá những thứ mới mẻ, thú vị hơn. Thay vì chỉ giới hạn trong những tài khoản mà họ đã theo dõi, người dùng TikTok có cơ hội tiếp cận vô số nội dung từ nhiều nguồn khác nhau, giúp làm mới và đa dạng trải nghiệm của họ trên nền tảng này.
So với TikTok, Facebook có một cách hiển thị nội dung khá khác biệt. Trên Facebook, việc theo dõi và like một tài khoản hoặc trang sẽ khiến các bài viết từ những nguồn này xuất hiện trên bảng tin của người dùng một cách rất nhiều. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến tình trạng “tràn ngập” thông tin, khi người dùng phải đối mặt với rất nhiều nội dung mà họ không thích hoặc thậm chí ghét. Điều này có thể làm giảm trải nghiệm của người dùng và gây cảm giác mệt mỏi trong việc tiếp tục sử dụng nền tảng này.
Ngô Thùy Trang, một chuyên gia tâm lý (diễn giả Keira Ngo), đã trình bày quan điểm đáng chú ý về việc nhà quản trị và CEO của TikTok không đặt mục tiêu thao túng tâm lý người dùng trực tiếp. Tuy nhiên, cô nhấn mạnh rằng việc tác động đến tâm lý người dùng vẫn tồn tại và là hệ quả của cách mà nền tảng mạng xã hội được sử dụng trong các hoạt động truyền thông với nhiều mục đích khác nhau.
Thực tế là TikTok, cùng với các nền tảng mạng xã hội khác như Facebook, Instagram, Twitter và YouTube, đều dựa vào thuật toán algorithmic feed để tùy chỉnh luồng thông tin cho từng người dùng cá nhân. Điều này có nghĩa là mỗi người dùng sẽ nhận được một luồng thông tin độc đáo, dựa trên sở thích, tương tác và hành vi trước đó trên nền tảng. Thuật toán này được tối ưu hóa để cung cấp nội dung phù hợp nhất với từng người dùng, từ những video có liên quan đến sở thích đến những quảng cáo tương thích với đối tượng.
Trong quá trình tối ưu hóa thuật toán, các quảng cáo trên TikTok được thiết kế khác biệt so với quảng cáo truyền thống trên truyền hình. Điều này là vì quảng cáo trên TikTok được nhắm đến người dùng trực tiếp thông qua thuật toán, mục tiêu làm cho chúng ngắn gọn, nhanh chóng và thu hút ngay từ những giây đầu tiên. Những quảng cáo có sự tương tác, hài hước hoặc độc đáo thường có khả năng thu hút người dùng và tạo ra hiệu quả kết nối nhanh chóng. Điều này giúp tạo ra trải nghiệm quảng cáo tối ưu trên nền tảng mạng xã hội và kích thích tương tác của người dùng.
Một trong những vấn đề mà cô Ngô Thùy Trang cảnh báo là tác động tiềm tàng đến tâm lý của người dùng thông qua việc tiếp nhận liên tục những quảng cáo ngắn gọn và hấp dẫn. Việc liên tục tiếp nhận nội dung trên TikTok có thể tạo ra hiện tượng FOMO (Fear of Missing Out) – tâm lý sợ bị bỏ lỡ. Người dùng có thể cảm thấy áp lực và cần phải tiếp tục tiêu thụ nội dung để không bỏ lỡ thông tin quan trọng hay những xu hướng mới. Điều này có thể dẫn đến việc họ dành quá nhiều thời gian trên nền tảng mạng xã hội, ảnh hưởng đến thời gian học tập, công việc hoặc các hoạt động thực tế.
TikTok công khai xác định sứ mệnh của mình nhằm nắm bắt và thể hiện sự sáng tạo, kiến thức và những khoảnh khắc cuộc sống quý giá trực tiếp từ điện thoại di động. Nền tảng này khuyến khích mọi người trở thành người sáng tạo và thúc đẩy người dùng chia sẻ niềm đam mê và sự sáng tạo thông qua các video của họ.
Mặc dù có những hạn chế như vậy, các nền tảng mạng xã hội như TikTok và Facebook vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, giải trí và tạo cơ hội kết nối giữa con người. Việc lựa chọn chủ đề muốn xem trở thành một yếu tố quyết định trong việc tận dụng và tận hưởng trải nghiệm từ những nền tảng này. Người dùng cần phải tự chủ động điều chỉnh và quản lý luồng thông tin của mình, từ việc theo dõi, like và chia sẻ các nội dung phù hợp với sở thích và nhu cầu cá nhân. Tại cuộc cách mạng số 4.0 này, khả năng lựa chọn và ứng dụng thông tin một cách sáng suốt và hợp lý sẽ giúp người dùng tận hưởng được những lợi ích đáng kể từ thế giới mạng xã hội rộng lớn này.
